Waar komt de naam ‘paddenstoel’ vandaan?
We zeggen het zonder nadenken: paddenstoel. Maar waar komt dat woord eigenlijk vandaan? En wat heeft een pad — zo’n slijmerig beestje — te maken met een zwam? En wat is het verschil tussen een paddenstoel en een zwam? Tijd om even in de terminologie te duiken, waar taal en bijgeloof hand in hand gaan.
Wat is een: Paddenstoel?
Het woord ‘paddenstoel’ is al eeuwenoud en duikt al op in teksten uit de 15e eeuw. In 1477 werd er bijvoorbeeld gesproken van een "peddenstoil". In sommige dialecten, zoals het Aesters (op oost-Terschelling), leeft zelfs de vorm poddevist nog voort — waarschijnlijk afkomstig van het oude poddenstōl.
Maar, waarom die pad? Simpel gezegd: padden hadden in de middeleeuwen géén beste reputatie. Men dacht zelfs dat de duivel zich kon vermommen als afzichtelijke dieren, waaronder de pad. En het kan ook komen omdat men dacht dat padden op de hoed van een zwam zaten te rusten, als een soort stoeltje in het bos. Een padden-stoel dus. Klinkt misschien gek, maar in een tijd waarin magie, bijgeloof en volksverhalen het dagelijks leven kleurden, was dat helemaal niet zo vreemd.
Wat is een: Zwam?
Waar paddenstoel een sprookjesachtige bijnaam is, is zwam het wat neutralere, meer biologische woord. Een zwam is namelijk niet per se dat vrolijke hoedje op een steeltje in het bos. Het is de hele schimmel, inclusief het ondergrondse netwerk van schimmeldraden — het mycelium.
De paddenstoel is eigenlijk maar het topje van de ijsberg: de vrucht van de zwam. Net zoals een appel aan een boom groeit, groeit een paddenstoel aan de zwam.
Het woord zwam stamt al uit het Oudnederlands en heeft verwantschap met woorden als het Duitse Schwamm en het Engelse sponge. Dat betekent: iets wat sponsachtig of zompig is — wat logisch is, want veel zwammen voelen zacht en vochtig aan.
Zwam of paddenstoel?
In de praktijk worden de woorden vaak door elkaar gebruikt, maar als je het precies bekijkt:
Zwam = de hele schimmel, inclusief het mycelium
Paddenstoel = de zichtbare vrucht van sommige zwammen
Niet elke zwam maakt een paddenstoel – denk aan korstmossen, schimmels of slijmzwammen.
Wat is Mycelium?
Als je een paddenstoel ziet, zie je maar een klein deel van het geheel. Onder de grond (of in dood hout) zit het échte netwerk: het mycelium.
Mycelium bestaat uit een wirwar van microscopisch dunne schimmeldraden, ook wel hyfen genoemd. Die draden kruipen door de bodem, op zoek naar voedingsstoffen. Denk aan het als het ‘wortelstelsel’ van de zwam — maar dan veel complexer.
Mycelium = het ondergrondse netwerk dat alles aanstuurt
Wat is Mycologie?
Als je diep de wereld van zwammen induikt, kom je vanzelf het woord mycologie tegen. Klinkt chic, maar het betekent simpelweg: de studie van schimmels.
-logie komt van het Oudgriekse woord logos (λόγος), dat woord, leer, kennis of studie betekent. En Myco- van het Griekse mykes, wat ‘zwam’ of ‘paddenstoel’ betekent - het is dus een tak van onderzoek/ biologie die zich bezighoudt met alles wat tot het rijk van de schimmels behoort. Dus niet alleen de mooie paddenstoelen in het bos, maar ook Gisten (denk aan bier en brood!) of Schimmels die kaas lekker laten rijpen.
Tot slot zijn er nog 3 belangrijke termen om te weten, als het gaat om paddenstoelen.
En dat zijn de ‘officiele’ benaming voor vriend, vijand en vuilnisman.
Saprofyt = vuilnisman.
Dit zijn verreweg de meeste paddenstoelen (70%). Zij ruimen dood materiaal op en recyclen dit. Dat betekent dat ze leven van dood organisch materiaal. Het woord komt uit het Grieks: sapros = rot, vergaan + phyton = plant
Mycorrhiza = vriend.
Deze zijn onmisbaar voor de planten. Van alle planten op aarde heeft zeker 80% een innige relatie met paddenstoelen. De symbiose tussen deze paddenstoelen (mycorrhiza) en planten en bomen is voordelig voor beiden.
Parasiet = vijand.
Een deel van de paddenstoelen zijn vijandig (parasiet) naar andere planten en organismen. De schimmeldraden zoeken een ingang in de levende plant (of insect) en vallen deze aan. Ze gebruiken de voedingsstoffen voor hunzelf en geven niks terug aan de gastheer. Sommigen doden uiteindelijk de plant schakelen dan om naar opruimer.