Een zwam die zo uit de middeleeuwen lijkt weggestapt: dit is de Nonnenkap.
Deze zwam maakt geen grootse entree, geen felle kleuren of dramatische vormen. Maar juist dat ingetogene maakt ‘m zo bijzonder. Een bruingrijze zwam met een zadelvormige hoed, strak gevouwen als een monastiek hoofddeksel. Dit is de nonnenkapzwam (Helvella ephippium) – een soort die je zó over het hoofd ziet, tenzij je weet waar je op moet letten.
Wat is de Nonnenkap
De Nonnenkap is familie van de Kluifzwammen, een zakjeszwam (Ascomyceet) waarbij de sporen worden gevormd in zakjes aan het oppervlak van de hoed. Hij leeft ‘‘mycorrhizaal’ in symbiose met bomen, zoals de eik, beuk of haagbeuk.
Hoed: zadelvormig of tweelobbig, vaak symmetrisch en strak
Kleur: bruin tot grijsbruin
Steel: slank, wit tot lichtbruin, vaak gegroefd en hol
Grootte: 2-5 cm hoog, hoedje 1–3 cm breed
Hoe kom de Nonnenkap aan zijn naam?
De Nederlandse naam nonnenkapzwam verwijst naar de vorm van de hoed van deze zwam. Die lijkt namelijk sterk op een strakgevouwen hoofddeksel – zoals de kap of sluier die vroeger door nonnen werd gedragen. Denk aan een symmetrisch opgevouwen lap stof, vaak in de vorm van een zadel of driehoek, met iets omhoogstaande randen.
De hoed van de Helvella ephippium is meestal:
Tweedelig of zadelvormig
Netjes gevouwen, vaak met een subtiel knikje
Niet zo grillig als andere kluifzwammen (zoals de witte of zwarte), maar juist gesloten en ingetogen
Die combinatie van vorm en ingetogen kleur (grijs- tot bruinachtig) doet sterk denken aan een kapje van een kloosterzuster – vandaar de naam.
De soortnaam “ephippium” betekent in het Latijn “zadel” – en verwijst dus ook naar de zadelvormige hoed. De officiële naam is dus net zo beschrijvend als de Nederlandse naam, alleen iets minder poëtisch. De engelse naam leunt meer richting de latijnse naam: Saddle-shaped Helvella
Waar en wanneer vind je de Nonnenkap?
In loofbossen en gemengde bossen, op zandige, kalkrijke bodem. Van de zomer tot herfst (juli – oktober). Vaak op licht open plekken, bosranden of langs bospaden. Komt in Nederland niet zeldzaam voor, maar is ook niet algemeen.
De keren dat ik ze ben tegengekomen, stond het veldje helemaal vol.
4 feitjes over de Nonnenkap:
Hij is pas echt opvallend als je inzoomt – een perfect macro-onderwerp
Hij hoort bij het geslacht Helvella, net als de witte en zwarte kluifzwam
De naam ephippium betekent letterlijk “zadel” in het Latijn
Niet eetbaar (geen giftige reputatie, maar te taai en weinig aantrekkelijk)
